Als de wonden genezen: Hoe een Nederlands-Duits dorp een oorlog trauma tot een EU-droom maakt
Journalistieke bijdrage over Europese projecten door Katharina Kunert
Wanneer de “grey eminences” door Dinxperwick fietsen, klinkt “hoi” van de ene kant van de straat en “hallo” van de andere kant.
De Grijze Eminenties van Dinxperwick, dit zijn geen personages uit een sprookje – ook al lijkt het volgende verhaal er misschien op. Dit is de schertsvertoning van de vier mannen die, 75 jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog, grensgeschiedenissen aan het schrijven zijn: Werner Brand (Burgerinitiatief Dinxperwick), Thomas Venhorst (projectcoördinator van de Kreishandwerkerschaft), Freek Diersen (Heimatverein Dinxperlo) en Johannes Hoven (Heimatverein Suderwick). Zij zorgen ervoor dat de twee dorpen Suderwick (Duitsland) en Dinxperlo (Nederland) “Dinxperwick” worden – omdat de gemeenschappen zich als een onafscheidelijke eenheid voelen: Ondanks de grens dwars door hun hart. Vandaag de dag herinneren alleen kleine gele kruisjes op de weg ons aan de grens. Hun kleur is net zo wazig door de regen als de herinneringen van de Dinxperwickers aan een tijd voor de open grenzen.
Maar deze donkere tijd – men kan het nauwelijks geloven gezien de levendige uitwisseling van vandaag – bestond.
Suderwicker Johannes Hoven brengt zijn Holland-fiets tot stilstand bij een klein paviljoen in het hart van de dorpen. Zijn gezicht wordt donkerder als hij met een beweging van zijn arm het grenslitteken van zijn geboortedorp opspoort: “Na de Tweede Wereldoorlog bouwden de geallieerden hier een grenshek. Vrienden werden gescheiden, families uit elkaar gerukt”, zegt hij. Het deels terechte wantrouwen van de Duitse bevolking na de oorlog was te groot, zegt hij. Het probleem: Suderwick was nooit puur Duits, Dinxperlo nooit puur Nederlands: “Eeuwenlang leefden de bevolkingen niet alleen naast elkaar, maar vooral ook met elkaar”, legt Venhorst uit. Bijna iedereen had familieleden en vrienden aan de andere kant. Maar de catastrofe van de eeuw, de brute oorlog, leek plotseling te overschaduwen wat al eeuwenlang de realiteit was: “We zijn één, we zijn verenigd door meer dan een scheiding.
Enkele honderden meters verderop zijn sporen van de scheiding te vinden op een huismuur, waarvan de duidelijke contouren ons er duidelijk aan herinneren dat het trauma geen droom was: de initialen A.S. zijn samen met vele andere in een rode bakstenen muur gegraveerd. Naast hen staan de data 41/42 “De sporen van de Duitse soldaten”, legt Diersen uit terwijl hij met zijn vingers over de inkepingen glijdt.
In mei 1940 was nazi-Duitsland Nederland binnengevallen en stond het grensgebied plotseling vol met jonge Duitse soldaten. Wraak volgde aan het einde van de oorlog: Grote delen van het grensgebied, waaronder Suderwick, werden als “compensatie voor geleden schade” naar Nederlands grondgebied overgebracht. Suderwick-West werd ineens een soort voorloper van het “West-Berlijnse” model van de latere DDR: ingesloten door het grondgebied van de voormalige vijand en het grenshek. Het metalen hek bestond tot 1949, de speciale status van Suderwick zelfs tot het gebied in 1963 aan Duitsland werd teruggegeven.
Pas toen begonnen de oorlogswonden van de voorheen onafscheidelijke gemeenschap langzaam te helen. En dit niet door inspanningen van de politiek – maar door de verenigingen. Dinxperloer sportverenigingen begonnen hun Suderwick tegenhangers uit te nodigen voor toernooien, de brandweer begon een levensreddende samenwerking, later ook de politie.
Deze kleine lichtjes van aanpak werden fakkels van hoop, vandaag de dag wordt Dinxperwick beschouwd als een baken van Europese solidariteit.
De inwoners van Dinxperlo drinken water uit Duitsland, maar het afvalwater van de Suderwick huishoudens wordt gezuiverd in de Dinxperlo rioolwaterzuiveringsinstallatie. Duitse kinderen kunnen naar de “basisschool” in Dinxperlo, waar scholen aan beide zijden de taal van het buurland onderwijzen.
“Na een moeilijke tijd van scheiding hebben de twee gemeenschappen weer geleerd: ze kunnen en willen niet zonder elkaar”, zegt Venhorst – die door dit besef opeens een visie had:
Dinxperwick, al een soort experimenteel laboratorium voor de Europese gedachte, zou in zijn visie met EU-financiering nog verder worden gebracht.
Het Duits-Nederlandse samenwerkingsproject, waarvan de naam staat voor “Krachtige Kernen/Starke Dörfer”, is opgezet door het INTERREG VA-programma Duitsland-Nederland en werd medegefinancierd door de Europese fondsen voor regionale ontwikkeling (EFRE).
De EU investeerde in totaal 1.884.851 euro in het project, dat bedoeld was om de toekomstige levensvatbaarheid van dorpen te garanderen, in de periode 2016-2019 – maar was het de moeite waard?
“In ieder geval,” zegt Brand. “Sinds een paar jaar zien we jonge mensen die de dorpen verlaten hebben om te studeren of om een opleiding te volgen, terugkomen. Een actief verenigingsleven en projecten die door het dorp worden uitgevoerd zijn tekenen van leven en deze zijn op hun beurt een attractie voor de generatie van morgen.
En er is geen gebrek aan projecten sinds KRAKE:
Tijdens de projectperiode werd een gezamenlijke Dinxperwicker internet presence gecreëerd door de gefinancierde burgerinitiatieven, het tweejaarlijkse festival DinxperwickSwingt, seniorenmiddagen en diverse andere creatieve projecten – zoals een sprookjesachtige speeltuin voor kinderen.
Het symbool van een sprookjesachtige herrijzenis van de Europese solidariteit op de as van een wereldbrand?
Zonder twijfel – als pionier van de Europese gedachte kan Dinxperwick dit zonder aarzeling claimen als zijn vaandel.
Maar geen sprookje zonder moraal: terwijl een wereldoorlog en het uitbreken van mond- en klauwzeer twintig jaar geleden Dinxperwick door middel van hekken doormidden hebben weten te snijden, is de situatie nu veranderd. Ondanks de internationale corona-crisis was er begin 2020 geen sprake van een scheiding van het grensdorp: De grens bleef als vanzelfsprekend open. “De EU leert,” zeggen de vier Dinxperwickers en lachen.
Leren – dat is wat Dinxperwick ons leert: als vijanden vrienden kunnen worden en trauma’s dromen kunnen worden, dan heeft de Europese Unie haar werk gedaan. Dan is de Europese solidariteit ineens meer dan een loze kreet.
Artikel gepubliceerd met vriendelijke toestemming van de auteur.
Historische foto’s:
Nederlands grenshek 1914-1918
Duitse prikkeldraadhek 1939-1945
Actuele foto’s (@Joop van Reeken/GrenzBlickAtelier):
De grensmarkt aan de Heelweg/Hellweg in 2016
Dinxperwick boordje
