„Einmal Niederlande und zurück“

Suderwick – 1949 – 1963

Met dank aan de krant De Band en de auteur Marijke Verschoor-Boele voor het publiceren van het artikel op deze website. Publicatiedatum: 12 juli 2023.

Lees HIER de online bericht van Marijke Verschoor-Boele, DeBand:

„Einmal Niederlande und zurück.“ Deel 1

Dinxperlo – Op dinsdag 1 augustus 2023 wordt herdacht dat het 60 jaar geleden is dat Suderwick weer een eenheid werd. Ter gelegenheid daarvan onthullen de burgemeesters van Aalten en Bocholt een grenspaal. Deze grenspaal stond 60 jaar geleden op dezelfde plek en scheidde 14 jaar lang met meerdere grenspalen Suderwick: Suderwick-West viel onder Nederland en Suderwick-Ost onder Duitsland. Na de onthulling van de grenspaal volgt in de Michaelstreff een gesprek met Nederlandse en Duitse getuigen van de annexatie gevolgd door een muzikaal Naoberfeest op het plein bij de Michaelskirche.

Herstelbetalingen
Na 1945 eisen velen in Nederland schadevergoeding van Duitsland vanwege het leed en de enorme schade hun aangedaan. Nederland heeft de wens om de voormalige bezetter te laten boeten en wil een groot deel van het Duitse grensgebied annexeren. Nederland becijfert dat het voor 25,75 miljard gulden schade heeft geleden onder de bezetting en pleit bij de geallieerden voor volledige terugbetaling.

„Wollt Ihr auch Köln nicht?“
„Wollt Ihr auch Köln nicht?“ Die kreet wordt in 1954 op het station van Elten geschilderd, uit boosheid over de bezetting van het dorp. Maar er klinkt ook spot in door over de Nederlandse expansiedrift. Kort na de Tweede Wereldoorlog bestaat er een sterke lobby – ook koningin Wilhelmina is sympathisant – om Duits grondgebied tot en met het Ruhrgebied en Hamburg te annexeren ter compensatie van de schade die Nederland heeft geleden. Bij de fanatiekste aanhang gaat dat gepaard met de wens de bevolking te deporteren: “Het Nederlandsche volk verlangt Duitsch grondgebied zonder Duitschers.”

Annexatie of grenscorrectie?
De regering komt in 1946 met een bescheidener claim: 1.750 vierkante kilometer (120 duizend inwoners) inclusief wat belangrijke kolengebieden, maar ook die eis is voor de geallieerden onbespreekbaar. Zij hebben geleerd van de fout die ze hebben gemaakt na de Eerste Wereldoorlog, toen, door het opleggen van grootschalige financiële en territoriale claims in Duitsland het revanchisme werd aangewakkerd. Uiteindelijk krijgt Nederland als voorschot op een schadevergoeding 69 vierkante kilometer – overwegend kleine grenscorrecties, plus twee dorpen: Elten (3.500 inwoners) bij Arnhem, Tüddern (5.000) bij Sittard, plus een stukje van Suderwick: “Een gebiedsuitbreiding die misschien net ‘met het blote oog’ waar te nemen valt,” spotte De Groene Amsterdammer destijds. Er is geen sprake meer van annexatie, maar van grenscorrecties.

“Das Grenzland ist deutsch”
“De annexatie op 23 april 1949 verliep soepel,” bericht de Volkskrant. Alleen bij Delden wordt de overdracht van een strookje grond verstoord door Duitse douanebeambten die hun Nederlandse collega’s uitschelden voor dieven. Er zijn op Duits grondgebied echter wel degelijk demonstraties, zo ook in Anholt. Op 8 mei 1949 spreekt de toenmalige minister-president van NRW Karl Arnolt duizenden demonstranten toe: “Das Grenzland ist deutsch!” Ook de Dinxperlose burgemeester Haverkamp uit zijn ongenoegen over het bizarre verloop van de annexatiegrens. In Suderwick is veel onvrede over de grenscorrectie.

Suderwick
De annexatie treft Suderwick. Het westelijk deel (0,65 vierkante kilometer en 348 inwoners) wordt op zaterdag 23 april 1949 Nederlands gebied. Het oostelijk deel blijft Duits. De grens loopt dwars door het dorp en vormt een barrière. De Michaëlskirche, het kerkhof en de katholieke Volksschule liggen ineens op Nederlands grondgebied. Dit geldt ook voor enkele winkels. De Evangelisch-Reformierte Kirche bevindt zich echter op Duits grondgebied. In een bewogen kerkdienst neemt de bisschop van Münster op 19 april 1949 afscheid van een deel van zijn parochie. Hetzelfde gebeurt ook in de Evangelisch-Reformierte Kirche.

Grenspalen
De nieuwe grens wordt afgebakend met houten palen en de douanepost Dinxperlo/Suderwick wordt 180 meter naar het oosten verplaatst. De inwoners van Suderwick-West zijn ineens Nederlanders, echter met een Duitse nationaliteit, maar zonder stemrecht in béide landen. Getrouwd wordt er in het Dinxperse gemeentehuis en het feest is bij Stolte, waarbij de familie uit Suderwick-Ost om 12 uur naar huis moet omdat de grens sluit. Suderwick-Ost is ineens buitenland. Inwoners van Suderwick-West mogen (tot 1960) hun auto, met Duits kenteken, niet bij hun huis parkeren en moeten de auto bij de grens laten staan en te voet verder gaan.

Passen
Om de grens over te komen heb je een speciale pas nodig, die tot 1957 bij iedere in- en uitreis wordt afgestempeld. De kleinere grensovergangen zijn alleen overdag open en sluiten om 6 uur.

Spanningen
Het dagelijks leven in een gedeeld Suderwick zorgt voor veel problemen. In 1949 is er een felle ruzie tussen pastoor Wiggers en burgemeester Haverkamp over de beslissing van Haverkamp om kinderen uit het Duitse Suderwick-Ost niet meer toe te laten op de katholieke Volksschule in Suderwick-West. De burgemeester vindt het niet wenselijk dat de kinderen uit Suderwick-West (toen Nederland) in aanraking komen met kinderen uit het Duitse gebied want dan is het moeilijker om de school om te bouwen naar Nederlandse richting. Deze ruzie loopt hoog op. Uiteindelijk komt er via de Commissaris van de Koningin een besluit van de ministerraad dat kinderen uit Suderwick-Ost toch toegelaten moeten worden tot de katholieke Volksschule. Echter de Duitsers reageren sneller en bouwen in Suderwick-Ost een tweeklassige school voor de katholieke kinderen uit Suderwick-Ost. Vanaf 1953 mogen ook de katholieke kinderen uit Suderwick-West naar deze school.

Teruggave
De Bondsrepubliek Duitsland voert langdurige, moeizame onderhandelingen met de Nederlandse staat. Op 8 april 1960 is er een overeenkomst, waarin de Bondsrepubliek aangeeft 280 miljoen Duitse mark uit te keren voor teruggave van de drostambten Elten en Tudderen en de Duitse bebouwing aangrenzend aan Dinxperlo (Suderwick). Nederland heeft moeite met het verdrag en het duurt tot 1963 eer de Tweede en de Eerste Kamer het verdrag goedkeuren. Een Dui/NL commissie krijgt de opdracht om het grensverdrag verder uit te voeren. De dubbele grensstenen verdwijnen, evenals de houten grenspalen. Er komen nieuwe granieten grensstenen en de douanekantoren worden gemeenschappelijk.

Butternacht
Op grond van het gesloten grensverdrag worden de gebieden op 1 augustus 1963 weer overgedragen aan de Duitse autoriteiten. Enkele handige ondernemers maken slim gebruik van de grenscorrectie door in Elten vrachtwagens vol boter en koffie neer te zetten, die de volgende dag (na de Eltener Butternacht) dus belastingvrij in Duitsland staan. Ook in Suderwick staan vrachtwagens met boter en koffie in de huidige Pfarrer Wiggerstrasse. Het verhaal gaat dat de straat zo vol stond dat bij brand de brandweer er niet door kon.

Voortschrijdend inzicht
Sinds 1993 zijn er geen controles meer. Voortschrijdend inzicht zorgt voor samenwerking. De brandweer werkt samen, er is een gezamenlijk politiebureau en Dinxperlo en Suderwick vormen samen Dinxperwick.

Deel 2 van dit artikel volgt in De Band van 18 juli 2023.

Dit artikel werd mede mogelijk gemaakt door literatuuronderzoek en door informatie van Jaap Snijders en Berend Enserink.

 


Foto: De nieuwe grensovergang bij de protestantse kerk na de afscheiding van Suderwick-West in 1949
Fotocopyright: archief voormalige gemeente Dinxperlo. Foto: Collectie Ben Maandag

 

Hoofdfoto: Nieuwe grenspaal Tenbensel na de afscheiding van Suderwick-West in 1949
Fotocopyright: archief voormalige gemeente Suderwick. Sammlung Ben Maandag